Dat was meteen ook een strijd binnen de Westerse media, die tegengestelde interpretaties van de gebeurtenissen leverden. Een onderzoek van Oliver Boyd-Barrett beschreef de propagandastrijd rond Oekraïne in Westerse mainstreammedia tijdens de crisis van 2014-2015. Hij identificeerde daarbij 15 onderdelen van de propagandaverhalen die hem typisch voorkwamen. Propagandastrategieën eigenlijk. Die zijn ook los van de toenmalige gebeurtenissen leerrijk. Maar vermits Oekraïne nog steeds voorpaginanieuws is, zijn ze ook concreet voor deze kwestie verhelderend.

De strategieën die Boyd-Barrett beschrijft, hebben enkele raakpunten met die in het bekende boek van Anne Morelli, die tien principes van oorlogspropaganda naar voren haalde. Maar Morelli beschreef argumenten die veel gebruikt worden, terwijl Boyd-Barrett het heeft over interpretatieschema’s. Die twee kunnen overlappen. Morelli’s derde argumentatie is bijvoorbeeld: “De leider van onze tegenstanders is intrinsiek slecht en lijkt op de duivel.” De demonisering van Poetin – tegen alle historische logica in zelfs voorgesteld als een nieuwe Hitler, ‘Poetler’! – is alle dagen te zien en te horen in de media. Bij Boyd-Barrett is dat ook het derde item: “Toekenning van goed en kwaad: Als er moet gekozen worden tussen een vriendelijke of een boosaardige interpretatie van Russische activiteiten omdat die in verband kunnen staan met het conflict tussen separatisten, het Oekraïense leger, Oekraïense milities en Rusland, geeft het Westen over het algemeen de voorkeur aan de boosaardige interpretatie.”

Oekraïne en Kosovo: twee totaal verschillende mediaverhalen

Je kan hier meteen denken aan al het lelijks dat gezegd en geschreven is over de Russische inval in Oekraïne: brutaal, zonder enige aanleiding (“unprovoked”), gericht op verovering, imperialistisch en wat een onmenselijk bloedbad! Maar de bloedige aanval van de NAVO op Joegoslavië, met duizenden doden, waaronder veel burgers, de vernieling van heel wat civiele infrastructuur, en daarna de nog steeds voortdurende bezetting van Kosovo, worden in de mainstream media doorgaans niet op die manier beschreven, of zelfs stilzwijgend goedgekeurd: dat was allemaal noodzakelijk, levensreddend (sic!) enz. Twee totaal tegenovergestelde interpretatieschema’s voor op elkaar gelijkende feiten.

De interpretatieschema’s van Boyd-Barrett – hij noemt ze ook wel “preferred understandings”, geprefereerde zienswijzen  –  impliceren een voortdurende keuze van bewoordingen en schuldtoewijzingen, en ook van observatie en mededeling. De feiten worden gefilterd in functie van de zienswijze. (Terwijl een correcte werkwijze zou zijn de feiten zorgvuldig te inventariseren en te analyseren en dan mogelijke conclusies te formuleren.)

Die schema’s houden ook in dat er voortdurend met twee maten en twee gewichten gewerkt wordt. Bondgenoten en hun gedrag worden altijd weer anders beoordeeld dan tegenstanders en hun bondgenoten. Zo lees ik in Westerse media voortdurend veroordelende formuleringen van de Russische invasie in Oekraïne:  de “illegale” invasie, de invasie die “in strijd is met het volkerenrecht”. Maar de aanval op en de invasie van de NAVO in Joegoslavië worden zelden op afwijzende manier gekarakteriseerd. Al weten ze bij de NAVO wel dat ze over de schreef gegaan zijn. Maar daar is gauw een oplossing voor gevonden: de invasie was “illegaal”, maar toch “legitiem”, en is daarmee goedgepraat. En de Russische invasie in Oekraïne? Illegaal én niet legitiem, want niet in het belang van het Westen?

Een basisstrategie: context weglaten

Een uiterst belangrijk onderdeel van Boyd-Barretts analyse is het vierde onderdeel: “context”. Daarbij is vooral de weglating ervan belangrijk. Dat er een verband bestaat tussen de expansiepolitiek van de NAVO en de oorlog van Rusland tegen Oekraïne, dat het Westen toegezegd had de NAVO niet te zullen uitbreiden naar het Oosten, dat neutraliteit tegenover machtsblokken ingeschreven was in de Oekraïense grondwet, dat de VS en de NAVO heel goed wisten dat een NAVO-lidmaatschap van Oekraïne voor Rusland een casus belli was en dat ze toch zijn doorgegaan en nog doorgaan met een NAVO-expansie die een directe bedreiging vormt voor de Russische veiligheid – al die zaken worden liefst niet vermeld of ontkend, of van de tafel geveegd als irrelevant. De oorlog komt voort uit Russische slechtheid, veroveringsdrang en imperialisme. Alleen dat perspectief is toegestaan. Het is de schuld van “Poetler”, en het Westen moet hem eronder krijgen, of hij moet eraan. Daar moet Oekräine voor zorgen!

Het element context krijgt nog een extra behandeling in de studie van Boyd-Barrett: hij somt veertien punten op van weggemoffelde context, die natuurlijk juist nodig is om de zaken in perspectief te kunnen zien. Ik licht er een uit, waar je weinig over hoort of leest: “Een door Washington geleid neoliberaal streven om de Oekraïense grenzen open te stellen voor internationale bedrijven en financiële instellingen voor het verwerven van aandelen in geprivatiseerde staatsbezittingen, van Oekraïense landbouwgrond en andere bezittingen.”

De veroveringsdrang van het neoliberalisme

Daarover schreef de New Left Review dat ondanks de oorlog “Oekraïne doorgaat met privatiseringen, belastingverlagingen, het vernietigen van beschermende arbeidswetgeving en het favoriseren van ‘transparante’ multinationals ten nadele van ‘corrupte’ binnenlandse bedrijven.”  Een neoliberale uitverkoop die ten koste gaat van het inkomen en de rechten van de werkende bevolking en buitenlands kapitaal vrij spel geeft.

Voor de EU is dat geen probleem, integendeel, die heeft met Griekenland immers al iets gelijkaardigs gepresteerd en is daar fier op. Voor de NAVO nog minder, als het Amerikaanse kapitaal maar genoeg aan bod komt. Maar de VS hebben al een monopolie voor de heropbouw van Oekraïne na de oorlog bedongen – daarmee valt veel geld te verdienen en dat belooft een mooie “return” voor de Amerikaanse investeringen in de oorlog.

En Zelenski, de “held” die de “soevereiniteit” van Oekraïne zo goed verdedigt? Hij levert zijn land uit aan het internationale grootkapitaal. Dat is een raar (en eng) concept van soevereiniteit…

Bronnen

Oliver Boyd-Barrett, Western Mainstream Media and the Ukraine Crisis, A study in conflict propaganda, Routledge, New York 2017.

Anne Morelli, Elementaire principes van oorlogspropaganda, EPO, 2003

Volodymyr Ishchenko, “Ukrainian voices?”, in: New Left Review, 138, nov/dec 2022, 29-38, citaat p. 30