Detail van Indonesisch kunstwerk dat verwijderd werd op Documenta 15.

Het werd geacht “antisemitisch” te zijn.
De achtergrond en de betekenis van het werk werden
niet besproken, er werden alleen gelijkenissen gezocht met antisemitische
nazipropaganda. Het werk werd eerst afgedekt, en wat later
verwijderd. Politieke censuur.

Collectief Taring Pada, “People’s justice”

In 2020 verscheen, in het Engels,  het briljante boek van de Amerikaanse journalist Vincent Bevins over de genocide die in 1965 losbarstte in Indonesië: “The Jakarta-Method. Washington’s anticommunist crusade and the mass murder program that shaped our world”.

De auteur beschreef, niet alleen aan de hand van bestudeerde teksten maar ook met behulp van interviews met betrokkenen, hoe de VS een rechtse staatsgreep en de daaropvolgende massamoord aanstuurden en ondersteunden. En ook hoe zij deze methode om bedreigende ideologieën en politieke leiders en hun achterban te elimineren vervolgens in andere landen toepasten, zoals Chili, Argentinië enz.

Van dat boek verscheen nu een Duitse vertaling, maar met toevoeging van een nawoord van Glenn Jäger over de medeverantwoordelijkheid van de BRD aan de massamoorden in Indonesië. En dat is hete materie en hoogst interessant.

Een jaar geleden, op 18 juni 2022, opende in het Duitse Kassel de vijftiende editie van de Documenta, de toonaangevende, vijfjaarlijkse kunsttentoonstelling, die keer met een Indonesische stuurgroep. Rond een van de geëxposeerde Indonesische kunstwerken ontstond een grote rel, gecreëerd door Joodse organisaties en aangewakkerd door de beruchte Bildzeitung: het zou hier gaan om antisemitisme! De hetze liep hoog op en de directrice zag zich uiteindelijk gedwongen ontslag te nemen. Het kunstwerk zelf werd eerst afgedekt en vervolgens verwijderd, en de scheppers ervan kropen in het stof met excuses.

De betekenis van het kunstwerk en de intenties van de makers waren bijkomstig, de discussie concentreerde zich op twee details uit het schilderij. Het eerste was een hoofd met lange haarlokken die joodsheid konden suggereren, met een bolhoed voorzien van een SS-logo, en met grote roofdiertanden en een gespleten tong.  Het tweede was een gehelmde figuur met een varkenskop, gecombineerd met een davidster en de vermelding “Messad”, wat kennelijk staat voor de Israëlische geheime dienst Mossad.

Joods/Israëlisch wangedrag bekritiseren is antisemitisch?

De beide details uit het kunstwerk bekritiseren klaarblijkelijk joods wangedrag, geweldpleging en fascistisch optreden. Maar dat is taboe in Duitsland. Zelfs een kritisch gedicht van wijlen Günter Grass zorgde daar jaren geleden al voor opschudding. (1) Duitsland heeft namelijk een gestoorde verhouding tot zijn eigen verleden. Eerst heeft het joden vervolgd en uitgeroeid, nu valt het Israël in de armen en verdraagt geen kritisch woord over die roof- en moordstaat, voor de VS een onmisbare bondgenoot in het Midden-Oosten, en dus vergaand beschermd tegen kritiek. En Duitsland wil zich graag voorbeeldig gedragen tegenover de VS en zijn genocide op de joden doen vergeten.

Maar eigenlijk zijn BRD en VS natuurlijk twee handen op één buik. De VS zijn rechtstreeks verantwoordelijk voor de Indonesische genocide van 1965, maar de BRD is ook medeplichtig, en dat maakte het gecensureerde schilderij eigenlijk juist heel actueel. De betrokkenheid van de BRD bij die massamoord is lang toegedekt gebleven, maar de laatste jaren moeizaam en beetje bij beetje aan het licht gebracht, al is er nog steeds ontoegankelijk gehouden informatie. Maar ook Israël was betrokken, al blijft veel informatie daarover nog steeds weggemoffeld.

De BRD ondersteunde de putsch en de genocide met geld en wapens

Wat zijn de nu bekende feiten? Het nawoord van de Duitse vertaling van The Jakarta-Method zet ze op een rijtje. In de tweede helft van november 1965 kreeg de BRD bezoek van de Indonesische brigadegeneraal Achmed Sukendro, het hoofd van de militaire inlichtingendienst. Wat er besproken werd, houdt de BRD nog steeds geheim. Maar onderzoekers ontdekten wel een brief van het Indonesische leger aan de BRD met een dringend verzoek: “Generaal NASUTION heeft voor de voortzetting van de (…) anticommunistische zuiveringsactie financiële middelen nodig, die om evidente redenen, niet uit de staatskas kunnen worden genomen.” Het ging om 1,2 miljoen D-Mark in contant geld. “Hij [Nasution] gelooft daarmee de zich aftekenende successen tegen de communisten te kunnen verdiepen en verbreden.” Een ander document laat vermoeden dat er geld overgemaakt is, wellicht onder verantwoordelijkheid van de latere Bondspresident Karl Carstens.

Op 11 oktober 1965 was de Duitse ambassade in Indonesië op de hoogte van de plannen voor een staatsgreep door de militairen. Op 27 oktober bracht de ambassade Bonn op de hoogte van dodelijk geweld. Op 3 november wordt het “afslachten van communisten” beschreven. Op 14 december bericht de ambassadeur aan het Duitse ministerie van buitenlandse zaken dat er minstens 128.000 doden zijn en vermoedelijk enkele honderdduizenden gearresteerden. Ondertussen bespreken de Duitse diplomaten economische hulp met de Indonesische putschisten.

Een opgedoken document vertelt: “In oktober 1965 al bestaande nauwe relaties met de Indonesische strategische inlichtingendienst maakten ondersteuning (adviseurs, apparatuur, geld) van de Indonesische inlichtingendienst en van speciale, militaire organen mogelijk bij het vernietigen van de KPI [communistische partij]  (en het machteloos maken van Soekarno – het aansturen en ondersteunen van betogingen.)”

De samenwerking van de BRD met de Indonesische putschisten nam ook de vorm aan van opleiding van militairen, logistieke ondersteuning en wapenleveringen. Die leveringen begonnen onmiddellijk na de putsch. Tanks, geweren, munitie…

Bondskanselier Helmut Kohl reisde in zijn ambtsperiode vier keer naar Jakarta en ontving de putschleider Soeharto ook in Bonn. Hij sprak later van een “mannenvriendschap” met de generaal. De samenwerking van de BRD met het putschistische regime in Indonesië ging ook door onder de opvolger van Soeharto, Baccharuddin Jusuf Habibie. Die werd in Duitsland twee keer vereerd met een medaille van de overheid en ook met het ereburgerschap van de stad Aachen.

Voormalige nazi’s jubelen over de genocide

Het enthousiasme voor de uitroeiing van de communisten (in feite iedereen die links dacht, en de Chinezen) was een constante bij de Duitse overheid, en begrijpelijkerwijze ook bij een oud-nazi als Reinhard Gehlen. Onder Hitler was hij een generaal-majoor van het Duitse leger, in de prille BRD werd hij hoofd van de inlichtingendienst – een fraaie continuïteit van het nazisme in Duitsland. Hij zei: “Het succes van het Indonesische leger dat (…) de uitschakeling van de hele communistische partij consequent en hard doorvoerde, kan volgens mij in zijn betekenis niet hoog genoeg ingeschat worden.”

De voormalige SS-Obersturmbannführer Rudolf Oebsger-Röder werkte eerst in de BRD in een voorloperorganisatie van de staatsveiligheid, vestigde zich in 1959 in Jakarta, werkte daar als correspondent voor de Süddeutsche Zeitung en de Neue Zürcher Zeitung – een mooie façade  – en wist ondertussen door te dringen tot de putschistische dictator Soeharto. Hij werd diens adviseur en biograaf.

En Israël?

De advocaat en mensenrechtenactivist Eitay Mack publiceerde een essay onder de titel “Hoe Israël hielp de anti-linkse moordpartijen in Indonesië wit te wassen.” Israël, perfect op de hoogte van de genocide,  steunde het terreurregime van putschist Soeharto met wapenleveringen en via economische samenwerking, in het geheim en onder de regie van zijn geheime dienst, de Mossad. De informatie daarover wordt nog steeds geheim gehouden. Eitay Mack besluit dan ook dat de Mossad geen enkele garantie biedt dat hij mensenrechten en internationale wetgeving respecteert.

De twee joodse koppen op de Documenta waren dus geen voortzetting van het nazi-antisemitisme – dat trouwens ook niet behoort tot de denkwereld en de geschiedenis van Indonesië – maar kan je lezen als een frontale kritiek op de medeplichtigheid van Israël bij het toedekken van de genocide en het steunen van de putschisten. Of hadden de makers alleen maar het Israëlische wangedrag tegen de Palestijnen in gedachten? Maar daarover en over de Duitse medeplichtigheid werd in de verhitte discussie weinig of niets gezegd. Was die concentratie op het veronderstelde “antisemitisme” een afleidingsmanoeuvre om het schandelijke Duitse verleden niet ter sprake te moeten brengen?  Zo werd er in  een linksere publicatie gevraagd…

Wat verder met Duitsland?

Wie dacht dat de BRD een nieuw begin met een schone lei was in de Duitse politiek, na de horror van het naziregime, heeft zich vergist. Niet alleen waren er opmerkelijk veel nazi’s die in de nieuwe versie van de staat verder functioneerden en zelfs carrière maakten, maar de BRD was ook medeplichtig aan genocide, en ondersteunde die actief. Dat is door de Duitse staat nog steeds niet erkend en op geen enkele manier goedgemaakt. En deze perfide, moordlustige en gevaarlijke staat wil zich nu opwerpen tot leider van Europa? Van het “democratische” Europa? Dat belooft!

De politieke censuur op de kunst – onder het mom van bestrijding van antisemitisme – werd in de Documentarel ook gelegitimeerd, en ook nog eens publiekelijk verdedigd door de Duitse Bondspresident Steinmeier in zijn openingstoespraak op de Documenta, vol kronkelige redeneringen en irrelevante bedenkingen en met een hoog gehalte aan stupiditeit. De kunstminnende burger wordt niet in staat geacht zelf te oordelen over een kunstwerk.  Dat doet de overheid wel, in samenwerking met joodse lobby’s.

(1)   https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2012/04/05/gunter-grass-valt-duitse-israelpolitiek-aan/

https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2012/04/10/israel-geeft-kritiek-van-grass-meer-gewicht/

*********

Het boek van Vincent Bevins: Die Jakarta-Methode. Wie ein mörderisches Programm Washingtons unsere Welt bis heute prägt, PapyRossa Verlag 2023.

Enkele maanden na de Documentarel kwam in de BRD een documentaire uit over de Duitse medeplichtigheid aan de Indonesische genocide:

https://redfish.media/blog/indonesias-1965-genocide-germanys-unknown-war-against-communism/

Lezenswaardige artikels:

Het nieuws over het schandaal en het ontslag van de directrice:

https://www.rtbf.be/article/allemagne-la-directrice-de-la-foire-dart-contemporain-documenta-de-cassel-demissionne-suite-a-un-scandale-antisemite-11033216

Toespraak van de bondspresident: 

https://www.bundespraesident.de/SharedDocs/Reden/DE/Frank-Walter-Steinmeier/Reden/2022/06/220618-documenta.html

How Israel helped whitewash Indonesia’s anti-leftist massacres, door Eitay Mack:

https://www.972mag.com/israel-whitewash-indonesia-anti-communist-massacres/#:~:text=To%20advance%20its%20political%2C%20economic,leftist%20groups%20in%20the%201960s

Thomas Barth over wat er ontbrak in het documentadebat: 

https://www.telepolis.de/features/Es-gab-da-Massenmorde-Was-noch-fehlt-in-der-Documenta-Debatte-7188151.html

Anda Djoehana Wiradikarta: “L’affaire documenta” : les Indonésiens sont-ils antisémites ?

https://asialyst.com/fr/2022/07/09/affaire-documenta-indonesie-indonesiens-sont-ils-antisemites/