Vanaf 2024 gaat de Brusselse regering jaarlijks de erkenning afnemen van de helft van het aantal leegstaande bedden van commerciële woonzorgcentra (wzc’s) zonder compensatie (op een gedoogmarge van 5 procent na). Beursgenoteerde zorgvastgoedreuzen Care Property Invest, Aedifica en Cofinimmo zijn naar het Grondwettelijk Hof gestapt om dit aan te vechten, omdat volgens hen een derde van de commerciële rusthuissector hierdoor in de financiële problemen komt. Maar de Brusselse regering wil met deze maatregel juist de huidige dominante positie van commerciële uitbaters in de rusthuissector verminderen, zodat geld dat nu uit de zorg naar de zorgvastgoedreuzen vloeit, in de zorg blijft.

Commerciële wzc’s in Vlaanderen verdubbeld

Lise Vandecasteele.

In tegenstelling tot in Brussel waar 61 procent van de wzc’s commercieel is tegenover 39 procent non-profit en openbaar, is in Vlaanderen 28 procent commercieel, 29 procent openbaar en 42 procent non-profit. “Maar”, merkt Lise Vandecasteele op, “sinds het jaar 2000 is in Vlaanderen het aantal commerciële wzc’s wel verdubbeld, terwijl het aantal openbare en non-profit-wzc’s enkel gezakt is.”

“De non-profit heeft in Vlaanderen nog steeds het grootste aandeel, maar als we deze evolutie zo laten voortgaan, dan kunnen we er zeker van zijn dat over tien jaar de commerciële wzc’s ook hier het grootste deel van de ouderenzorg uitmaken”, zegt Vandecasteele.

“Bovendien zijn de grote ketens zoals Orpea, Armonea, Vulpia en Korian, die de commerciële wzc’s beheren, ook al sterk vertegenwoordigd in Vlaanderen. Vlozo, de werkgeverskoepel voor de commerciële woonzorgcentra, mag regelmatig spreken in het nieuws. Ze zijn dus nog geen meerderheid, maar ze hebben wel al een zeer sterke publieke stem.”

Ook is er volgens Vandecasteele in Vlaanderen een verwevenheid zichtbaar tussen de commerciële vastgoedeigenaren en de commerciële uitbaters van de wzc’s. “De twee grootste zorgvastgoedreuzen zijn dezelfde als in Brussel, Aedifica en Cofinimmo, en die hebben voornamelijk wzc’s van commerciële uitbaters (zoals Armonea) in hun bezit.”

Kwaliteitsverschil

Zorgvastgoedreuzen in Brussel menen dat het onderscheid tussen winstgedreven en non-profit wzc’s irrelevant is als het gaat om het waarborgen van de kwaliteit van de zorg. Maar Vandecasteele ziet in Vlaanderen verschillende signalen dat het niet goed gaat in de commerciële sector.

“Het is hierbij wel belangrijk om een onderscheid te maken tussen de commerciële uitbaters en het enorm zorgzame personeel dat er werkt. Zij werken uiteraard keihard en doen keihard hun best. Maar de commerciële uitbaters zetten systematisch minder zorgmateriaal en minder personeel in en geeft hen minder verlof. Tegelijkertijd vragen ze van de bewoners wel hogere bedragen per maand in vergelijking met non-profit en openbare wzc’s. Bovendien komen commerciële instellingen vaker op de lijst van de zorginspectie terecht.”

“Commerciële uitbaters zetten systematisch minder zorgmateriaal en minder personeel in”

“Daartegenover schakelt de publieke sector het meeste personeel in, keert de hoogste lonen en vakantiedagen uit en vertoont verhoudingsgewijs minder problemen in de kwaliteit van zorg”, aldus Vandecasteele. “Personeel in sommige commerciële wzc’s moeten bijvoorbeeld besparen op pampers en mogen maar één incontinentie-pamper gebruiken per nacht. Dat wil zeggen dat na een nachtelijk toiletbezoek de vuile pamper opnieuw aan moet. Dit horen we niet bij openbare wzc’s. Bij die commerciële wzc’s zitten de pampers zelfs achter slot en grendel, het personeel kan dus niet eens kiezen om alsnog een extra pamper te pakken.”

“Op zich kunnen we hen dat niet verwijten. Ze zijn een commerciële multinational. Natuurlijk willen zij winst maken, marktleider zijn en hun aandeelhouders hoge rendementen bieden”, stelt Vandecasteele. “Je moet alleen blind zijn als je denkt dat je tegelijkertijd ook de beste zorg kan bieden. Dat kan niet. Zij kunnen niet beslissen dit jaar meer te gaan investeren in personeel en materiaal en dus een beetje minder winst te gaan maken.”

Commerciële sector sluist miljoenen uit zorg via vastgoed naar moederbedrijven

“Daarom is het denk ik echt belangrijk dat er geen winstoogmerk centraal staat in de ouderenzorg. De attitude moet veranderen. Als we weggaan van de commerciële logica waarmee er bespaard wordt op personeel en we overgaan op de publieke logica, waarbij we investeren zonder winstoogmerk, dan zal de ouderenzorg vooruitgaan: de prijzen zullen dalen en de kwaliteit zal verbeteren. Weliswaar op voorwaarde dat de overheid de zorg beter financiert.”

Vandecasteele wijst erop dat er dit jaar nog, in heel België, tien commerciële wzc’s van Orpea zijn gesloten wegens financiële problemen. “Als we merken dat zorg niet gegarandeerd wordt, er wantoestanden plaatsvinden, er meerdere vestigingen failliet gaan en het financieel niet op orde is, dan moet de overheid het in handen nemen, in plaats van dat het doorverkocht wordt aan een andere commerciële speler. De commerciële sector kan geen continuïteit bieden. De overheid wel.”

“Als we merken dat zorg niet gegarandeerd wordt moet de overheid het in handen nemen”

“Op zijn minst zou de Vlaamse regering een moratorium moeten inroepen”, vindt Vandecasteele, “wat betekent dat je vanuit de overheid de groei van commerciële wzc’s een halt toeroept. Er wordt dan geen toestemming meer gegeven voor nieuwe bedden in de commerciële sector.”

De PVDA heeft in 2022 berekend dat er juist bij Orpea-wzc’s – en dit gebeurt ook bij andere commerciële wzc’s – jaarlijks 6 miljoen euro wegvloeit, doordat huurgeld via de zorguitbater van het wzc betaald wordt aan een vastgoedgenootschap dat het gebouw in eigendom heeft, wat weer in dividenden uitbetaald wordt bij de grote vastgoedpoot. Zo komt het uiteindelijk bij de moedergroep terecht. Precies het probleem dat Brussel met haar nieuwe maatregel wil aanpakken.

“Het is dus inderdaad belangrijk om net als in Brussel zorgbedden uit handen van de commercie te halen. Maar we moeten wel verder durven gaan dan het maximum van 50 procent dat Brussel wil hanteren. Er moet een plan zijn waarbij we de commerciële bedden volledig bannen uit de zorg”, aldus Vandecasteele.

“Een andere oplossing is om te eisen dat we dat vastgoed in overheidshanden nemen, aangezien vastgoed ook hier de voornaamste manier blijkt te zijn waarop schaamteloos geld uit de zorg weggesluisd wordt.”

We denken te weinig aan lange termijn

“De overheid moet echt een plan bedenken om te investeren in het beheren van wzc’s. De reactie gaat zijn dat het veel geld kost en de overheid dat niet kan doen. Maar je wil toch vermijden dat vastgoed en gronden verkocht worden aan commerciële spelers en woekerprijzen?”

“Gemeenten krijgen steeds minder financiële marge van de overheid om geld te investeren in hun openbare zorg. Tegelijk maakt de commerciële sector er enorme winsten mee. Dat wil zeggen dat je er op de lange termijn baat bij hebt om wzc’s in eigen beheer te hebben. Wel, moet dan naast het vastgoed evengoed de uitbater uit de commerciële sector wegblijven.”

“Maar tegenwoordig moet er vooral bezuinigd worden en denken we te weinig aan de lange termijn. Investeren in de ouderenzorg is op alle vlakken een slimme investering in de toekomst. Het is belangrijk om te kijken naar echte sociale investeringen die op termijn zelfs ook geld gaan opbrengen.”

“De overheid moet zijn verantwoordelijkheid nemen”

“Hilde Crevits, de Vlaamse minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin, zegt al een tijdje dat we een einde gaan maken aan het feit dat je winst kan maken op zorg. Wettelijk mag dit ook niet, maar dat wil zeggen dat je op overheidssubsidies voor het personeel geen winst mag maken. In de praktijk gaan Crevits’ woorden geen verschil maken, omdat commerciële wzc’s dus voornamelijk op andere manieren winst maken. Maar waarom is het wel ‘ethisch verantwoord’ om winst te maken door de huur of de prijs voor voeding en andere diensten in een wzc te verhogen, oftewel kosten die de bewoners moeten betalen?”

“Er is daarom ook een grote vraag naar transparante boekhouding, zodat ouderen zicht hebben op hoeveel van hun maandelijkse factuur naar de zorg gaat, voeding en huur. De Vlaamse regering heeft beloofd er werk van te maken, maar telkens als ik ernaar vraag is het antwoord dat ze ermee bezig zijn. Ik vraag me echt af hoe sommige dingen in één vingerknip gebeuren en er voor andere dingen jaren nodig zijn om daar transparantie in te krijgen.”

“Zeker met het groeiend aantal hulpbehoevenden de komende jaren, is het straf dat de overheid alle verantwoordelijkheid van zich af schuift”

“Dit gaat over verantwoordelijkheid nemen. Zeker met het groeiend aantal hulpbehoevenden de komende jaren, is het straf dat de overheid alle verantwoordelijkheid van zich af schuift en zegt dat de commerciële spelers de wzc’s maar moeten bouwen en runnen.”

“Geld is altijd schaars bij de overheid, zeker als het om zorg gaat. Maar we laten wel toe dat commerciële zorgspelers geld wegtrekken uit de zorg? Vastgoed en uitbating uit de commerciële zorgsector halen, kost inderdaad geld. Maar anders gaan er miljoenen euro’s uit de zorg als ‘winst’ naar de commerciële spelers en dat zou dan wel ‘normaal’ zijn?!”