Meer dan ooit is de sector overgeleverd aan de grillen van de vrije markt. Onlangs kondigde de Finse uitgever Sanoma nog een grote reorganisatie bij zijn Nederlandse bladen aan. Of er ook gevolgen zullen zijn voor de activiteiten in België, moet nog blijken.

Ons Recht: Corelio (Het Nieuwsblad en De Standaard) en Concentra (Gazet van Antwerpen en Het Belang van Limburg) pakten eind juni uit met de oprichting van Het Mediahuis. In die constructie willen ze hun kranten en digitale producten onderbrengen. Hoe reageerden de werknemers?

Hans Elsen: “Het personeel reageerde tot op zekere hoogte verrast. Na een lek in de krant De Tijd zagen de directies zich gedwongen om de plannen vroeger dan gepland intern bekend te maken. Helemaal onverwacht was het nieuws nu ook weer niet want er circuleerden al langer geruchten over een mogelijke toenadering tussen Corelio en Concentra.”

Ons Recht: Sommigen waarschuwen voor een verdere verschraling van het medialandschap. Anderen denken dat de krachtenbundeling juist kansen creëert. Hoe zie jij dat?

Hans: “De mediasector is zijn achterstand op andere bedrijfstakken in snel tempo aan het inhalen. Gedurende lange tijd was de sector een buitenbeentje in die zin dat winst maken en dividenden uitkeren niet het eerste doel van een krant was. Wie eigenaar was van een krant, genoot een bepaald aanzien en had zo een kanaal om zijn kijk op de actualiteit wereldkundig te maken. Maar toen kwam de ontzuiling en werden de media zogezegd objectiever. Nu is een krant een economisch product waarin alleen wordt geïnvesteerd als dat extra winst kan opleveren. Net zoals dat geldt voor wie shampoo of fietsen maakt. Het moet verkopen en opbrengen.”

“De papieren krant beleeft een crisisperiode. In tijden van crisis volgen fusies elkaar snel op omdat de kleintjes het moeilijker hebben om te overleven. Dat geldt voor de media net zoals voor andere bedrijfstakken.”

“Uiteraard zijn er ook opportuniteiten. Dankzij de schaalvergroting zullen onze kranten aanzienlijk kunnen besparen. Of de modale krantenlezer hierdoor sterkere artikelen zal krijgen voorgeschoteld, valt te betwijfelen.”

“De verschraling van ons medialandschap is wel iets om alert voor te zijn. Het gaat tenslotte om de vierde macht, toch een belangrijke pijler van onze democratie.  Die vierde macht is nu overgeleverd aan de grillen van de vrije markt en de dictatuur van de winst.”

Onderzoek

Ons Recht: Het auditoraat bij de Mededingingsautoriteit heeft nogal wat vragen bij de toenadering tussen Corelio en Concentra en vraagt een diepgaand onderzoek. In welke mate kan dit de plannen nog doorkruisen?

Hans: “Ik acht de kans klein dat de operatie nog in het water zal vallen. De Vlaamse minister van Media, Ingrid Lieten, liet al weten dat zij geen bezwaren maakt. Voor een monopolie moeten we niet echt vrezen omdat er nog altijd een grote concurrent is, De Persgroep, de uitgever van Het Laatste Nieuws, De Morgen en De Tijd.”

Ons Recht: In het zuiden van ons land werden de kranten van de groep L’Avenir net door Corelio verkocht aan de intercommunale Tecteo. Dat doet daar flink wat stof opwaaien. Sommigen spreken van een ‘berlusconisering van de media’. Wat is jouw mening?

Hans: “Ik denk dat daar vooral sprake is van verkiezingspraatjes. Hoe kan je nu spreken van een berlusconisering van de media in Franstalig België? Tecteo is een intercommunale met vertegenwoordigers van diverse politieke partijen in de raad van bestuur. De MR van Charles Michel gaat dan ook heel kort door de bocht als ze nu laat uitschijnen dat de PS voor zichzelf een krant kocht.”

Machtsconcentratie

Ons Recht: Is er in Vlaanderen al niet langer sprake van een ‘berlusconisering’? In die zin dat vooral De Persgroep (Christian Van Thillo) en Corelio nog de lakens uitdelen. Als machtsconcentratie kan dat toch ook flink tellen?

Hans: “Ook in Vlaanderen vind ik de term berlusconisering niet meteen op zijn plaats. Belangrijk is dat het niet gaat om geïsoleerde ontwikkelingen. Overal in het Westen komen de media in handen van enkele groepen of individuen. Kijk naar Groot-Brittannië, waar Rupert Murdoch met zijn imperium de plak zwaait en waar politici er alles aan doen om hem te vriend te houden.”

“Dé centrale kwestie blijft de vraag of we het aan de vrije markt mogen overlaten om het publieke debat te organiseren en het publiek te informeren. In een maatschappij die daarvoor kiest krijg je onvermijdelijk mediatycoons als Van Thillo en Murdoch. De instapkosten zijn groot voor nieuwe spelers in de media. Logisch dus dat je een concentratie van macht krijgt. Of dat gevaarlijk is? Jazeker. De filosofen uit de tijd van de Verlichting wisten al dat een democratie zonder goed geïnformeerde burgers en zonder publiek debat maar een schijndemocratie is.”

Negatieve trend

Ons Recht: Hoe evolueren de loon- en arbeidsvoorwaarden in de grote uitgeversbedrijven? In welke mate moet het personeel flink inleveren?

Hans: “De loon- en arbeidsvoorwaarden evolueren negatief. Zo werden bij Mediafin – dat tot de Persgroep behoort en onder meer De Tijd uitgeeft – onlangs de barema’s voor de journalisten teruggeschroefd. Maar de uitgevers besparen vooral door nog grotere happen van de krant uit te besteden. Ze doen een beroep op zelfstandigen of kleine bedrijfjes die diverse pagina’s samenstellen.”

Ons Recht: Er is sprake van een zekere versplintering van redacties. Zo wordt het moeilijker om het personeel te organiseren. Hoe reageert de vakbond daarop?

Hans: “Pakweg 30 jaar terug was er zeker meer samenhang binnen redacties. Nu is er veel meer personeelsverloop en werken er meer zelfstandigen. De bedrijven werden ook groter. Verder denk ik dat de tijdsgeest een invloed heeft. We trachten maximaal samen te werken met de Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ) en zo gezamenlijk de belangen van de journalisten te verdedigen. Daarnaast moedigen we journalisten aan om redactieraden op te richten of voort uit te bouwen omdat zoiets de samenhang versterkt.”

Digitale producten

Ons Recht: De traditionele kranten hebben het moeilijker door de concurrentie van digitale producten en door het vele gratis nieuws. Wordt hun positie zo niet geleidelijk onhoudbaar?

Hans: “Ik zie eerder nieuwe mogelijkheden. Nieuws is er genoeg maar een krant kan juist meer doen dan alleen maar feiten melden. Ze kan analyses maken en orde brengen in het nieuws. Ik ben ervan overtuigd dat mensen nog altijd willen betalen voor degelijke berichtgeving. Er is nog altijd een markt voor goede journalistiek met diepgravende artikelen. De journalisten moeten dan wel genoeg tijd en middelen krijgen en worden bijgeschoold. Opleiden lijkt minder en minder te gebeuren, ook al trekt de Vlaamse overheid daar wel een hoop geld voor uit. De uitgeverijen moeten opnieuw meer investeren in hun mensen. In degelijke specialisten en in onderzoeksjournalistiek.”

Ons Recht: Een krant als De Morgen promoot nu een digitaal abonnement, gekoppeld aan het papieren product in het weekend. Zoiets creëert natuurlijk nog meer ruimte om met minder mensen ‘de krant’ te maken, artikelen uit te wisselen enzovoort. Een gevaarlijke ontwikkeling?

Hans: “Dat is zeker niet zonder risico’s omdat met name de online-artikelen over de redacties heen worden gefabriceerd. Experimenteren met de digitale wereld is op zich wel positief. In het moderne krantenlandschap kan het niet anders.”

Freelancers

Ons Recht: Wordt de journalist met een vast arbeidscontract niet stilaan een ‘bedreigde diersoort’? De media werken meer en meer met freelancers, die nog makkelijker te controleren zijn en die sneller slechte arbeidsvoorwaarden zullen slikken?

Hans: “Het aantal journalisten met een vast contract gaat inderdaad achteruit. Bij Sanoma, de uitgever van een blad zoals Libelle, werken nu al 30 procent freelancers. Als vakbond doen we inspanningen om ook die freelancers te betrekken. Niet lang geleden deden we samen met de andere bonden en de VVJ een actie om de arbeidsvoorwaarden voor de freelancers op te krikken. We eisen dat er voor die mensen duidelijkheid komt op fiscaal vlak. Op termijn moeten ze uitzicht krijgen op een vast arbeidscontract.”

“Freelancers zijn echter zelfstandigen en voor een vakbond is het moeilijk om representatief te zijn voor die groep. Dus is het lastig om collectief te onderhandelen over hun rechten. Toch proberen we op diverse manieren iets te doen. Bij het jongste collectief ontslag bij Sanoma konden we in de cao laten opnemen dat het percentage freelancers per afdeling niet mag stijgen. Om te vermijden dat vaste krachten worden vervangen door freelancers.”

“De LBC-NVK moet alles geven om de toenemende concurrentie tussen mensen met een vast contract, freelancers en stagiairs aan banden te leggen. Alleen zo kan het lukken om de neerwaartse spiraal in de sector te keren.”

Denis Bouwen

Dit verhaal verscheen in de editie oktober 2013 van ‘Ons Recht’, het ledenblad van de vakbond LBC-NVK, een onderdeel van het ACV. Ontdek meer over de LBC-NVK op www.lbc-nvk.be en via www.facebook.com/vakbondlbcnvk